El-Cessas’ın Usul Anlayışında Lafız türleri ve Diyagramatik Bir Taksim Önerisi

Ebū Bekr Aḥmed b. ʿAlī er-Rāzī el-Ceṣṣāṣ (ö. 370/981), fıkıh usulü bağlamında eserlerinde yer verdiği lafız türlerini birbirleri ile ilişkileri üzerinden sistematik ve bütüncül olarak bir arada sunmamakta, türlerine ilişkin taksim de vermemektedir. Bu çalışma, el-Ceṣṣāṣ’ın Şerḥu’l-Cāmiʿi’l-Kebīr, Şerḥu Muḫtaṣari’ṭ-Ṭaḥāvī, Uṣūlu’l-Fiḳh -el-Fuṣūl fī’l-Uṣūl-, Aḥkāmu’l-Ḳurʾān Edebi’l-Ḳāḍī geçen türlerinin kapsamlı incelenmesini konu edinmektedir. doğrultuda makalede, sırasıyla muḥkem, müteşabih, ẓāhir, müşterek, hakikat, mecāz, ṣarīḥ, kināye, muṭlaḳ, muḳayyed, mubhem, ʿumūm, ḫuṣūṣ, naṣṣ, mücmel müfesser türleri mahiyetleri birbirleriyle ele alınmıştır. inceleme sırasında yaklaşımına dair ulaşılan bazı ilke tespitler ayrı bölüm altında paylaşılmıştır. Ardından usul anlayışında alan diyagramatik açıklamalı sunulmuş, taksime yorum çıkarımlarda bulunulmuştur. Çalışmamızda, kullanımının esneklik içermekle birlikte genel uyum tutarlılık arz ettiği görülmüş, diyagram sunulabilme imkanının bu kullanımların arka planda bütünsellik barındırdığı yönünde değerlendirilebileceği sonucuna ulaşılmıştır.